در عصر ارتباطات، مرز میان حریم خصوصی و فضای عمومی باریکتر از همیشه شده است. دسترسی آسان به ابزارهای ارتباطی، علیرغم تمام مزایایی که دارد، بستری را برای ارتکاب جرایمی فراهم کرده که آرامش روانی افراد را نشانه میگیرند. مزاحمت تلفنی و شکل مدرنتر آن یعنی تهدید و اخاذی آنلاین، دو روی یک سکه هستند که امنیت شهروندان را تهدید میکنند. در نظام حقوقی ایران، قانونگذار با درک این حساسیت، مجازاتهای مشخصی را برای این رفتارهای ناهنجار در نظر گرفته است. در این مقاله تحلیلی، با تکیه بر قوانین جاری کشور در سال ۱۴۰۴، به بررسی دقیق این جرایم، تفاوتهای آنها و راهکارهای قانونی برای مقابله با مجازاتگران میپردازیم.
۱. کالبدشکافی جرم مزاحمت تلفنی در حقوق ایران
بسیاری از افراد تصور میکنند مزاحمت تلفنی تنها زمانی جرم است که توهین یا فحاشی رخ دهد. اما از منظر حقوقی، دایره این جرم بسیار وسیعتر است. طبق ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، هرگاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاههای مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید، مجرم شناخته میشود.
مصادیق مزاحمت تلفنی چیست؟
قانونگذار تعریف موسعی از مزاحمت ارائه داده است تا دست قضات برای برخورد با مزاحمین باز باشد. مصادیق بارز عبارتند از:
- سکوت و فوت کردن: تماس گرفتن و حرف نزدن، یا فقط فوت کردن در گوشی که موجب ترس یا سلب آسایش شود.
- زنگ زدن و قطع کردن: تکرار این عمل به قصد آزار، حتی اگر کلامی رد و بدل نشود.
- اخبار کذب: دادن خبرهای دروغین شوکآور (مانند خبر فوت بستگان) که آرامش طرف مقابل را برهم زند.
- سوت زدن یا پخش صداهای ناهنجار: استفاده از دستگاههای تغییر صدا یا پخش اصوات ترسناک.
مجازات قانونی مزاحمین تلفنی
مجازات این جرم دو جنبه دارد: جنبه کیفری (زندان) و جنبه اداری (مقررات شرکت مخابرات).
الف) مجازات حبس: بر اساس قانون، مرتکب به حبس از ۱۵ روز تا ۳ ماه محکوم میشود. البته این مجازات در صورتی است که جرم دیگری (مثل تهدید یا توهین) رخ ندهد.
ب) محرومیتهای ارتباطی: طبق مقررات شرکت مخابرات، خط تلفن فرد مزاحم برای بار اول به مدت یک هفته، بار دوم سه ماه و در صورت تکرار برای بار سوم، بهطور دائم قطع و سلب امتیاز میشود.
۲. تهدید و اخاذی آنلاین؛ چهره خشن جرایم سایبری
با گسترش فضای مجازی، مزاحمتها شکل پیچیدهتری به خود گرفته و به سمت اخاذی (باجگیری) و تهدید سوق پیدا کرده است. این جرایم معمولاً در بستر شبکههای اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام و…) رخ میدهند و هدف مجرم، کسب منفعت مالی یا وادار کردن قربانی به انجام کاری برخلاف میل اوست.
تفاوت مزاحمت با اخاذی و تهدید
در مزاحمت ساده، هدف صرفاً آزار و اذیت است. اما در اخاذی اینترنتی، مجرم با استفاده از ابزار تهدید (مثل انتشار عکسهای خصوصی)، قربانی را تحت فشار قرار میدهد تا پول، ارز دیجیتال یا امتیازی دریافت کند. این عمل طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی و همچنین ماده ۱۶ قانون جرایم رایانهای جرمانگاری شده است.
مجازاتهای سنگین برای تهدیدکنندگان
قانونگذار در برخورد با تهدید و اخاذی بسیار سختگیر است:
- تهدید به ضرر جانی، مالی یا حیثیتی: طبق ماده ۶۶۹، هر کس دیگری را تهدید به قتل، ضررهای نفسی یا شرفی کند (حتی اگر آن کار را انجام ندهد)، به تا ۷۴ ضربه شلاق یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
- افشای اسرار و تصاویر خصوصی: اگر فردی تهدید کند که عکسها یا اطلاعات خصوصی شما را در اینترنت منتشر میکند تا از شما پول بگیرد، مشمول قانون جرایم رایانهای شده و علاوه بر حبس، به جزای نقدی سنگین نیز محکوم میشود.
۳. رویه قضایی و ادله اثبات دعوا
یکی از بزرگترین چالشهای قربانیان، نحوه اثبات این جرایم است. بسیاری میپرسند: «آیا اسکرینشات در دادگاه سندیت دارد؟»
آیا اسکرینشات و صدای ضبط شده مدرک است؟
در نظام حقوقی ایران، ادله اثبات جرم شامل اقرار، شهادت شهود و علم قاضی است. اسکرینشاتها، پیامکها و صدای ضبط شده، به عنوان «اماره قضایی» شناخته میشوند. به این معنا که این موارد به خودی خود «دلیل قطعی» نیستند، اما میتوانند منجر به «علم قاضی» شوند. در عمل، قضات دادسراهای جرایم رایانهای (پلیس فتا) با ارجاع گوشی موبایل به کارشناسان فنی، اصالت پیامها را بررسی میکنند و در صورت تأیید، این مدارک ارزش اثباتی بسیار بالایی پیدا میکنند.
توصیه اکید: هرگز پیامهای تهدیدآمیز یا مزاحمتها را پاک نکنید. حتی اگر اکانت طرف مقابل حذف شد (Deleted Account)، لاگهای سرور و شواهد دیجیتال باقیمانده در گوشی شما میتواند توسط پلیس فتا بازیابی و بررسی شود.
۴. راهنمای گامبهگام شکایت (از کلانتری تا دادسرا)
اگر قربانی مزاحمت تلفنی یا اخاذی اینترنتی شدید، مراحل زیر را طی کنید:
- جمعآوری مستندات: پرینت مکالمات (از طریق مخابرات برای مزاحمت تلفنی)، ذخیره اسکرینشاتها و ضبط مکالمات تهدیدآمیز.
- تنظیم شکواییه: به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. برای مزاحمت تلفنی، موضوع شکایت را «ایجاد مزاحمت تلفنی» و برای تهدیدهای آنلاین، «تهدید و اخاذی از طریق سامانههای رایانهای» انتخاب کنید.
- ارجاع به دادسرا: پرونده شما به دادسرای صالح (معمولاً دادسرای جرایم رایانهای یا دادسرای محل سکونت شما) ارسال میشود.
- تحقیقات پلیس فتا/کلانتری: دادیار یا بازپرس پرونده را برای تکمیل تحقیقات به پلیس فتا یا کلانتری ارجاع میدهد تا متهم شناسایی و احضار شود.
- صدور کیفرخواست و دادگاه: پس از اثبات جرم در دادسرا، پرونده برای صدور حکم نهایی به دادگاه کیفری دو ارسال میشود.
۵. نکات طلایی و هشدارهای امنیتی
- مزاحمت برای بانوان و کودکان: در رویه قضایی، اگر قربانی مزاحمت یا تهدید، بانوان یا کودکان باشند، قضات معمولاً برخورد قاطعانهتری داشته و مجازاتهای تکمیلی نیز در نظر میگیرند.
- جرم قابل گذشت: مزاحمت تلفنی معمولاً از جرایم قابل گذشت است (یعنی با رضایت شاکی پرونده بسته میشود)، اما تهدید و اخاذی اگر جنبه عمومی پیدا کند یا موجب اخلال در نظم عمومی شود، حتی با رضایت شاکی نیز ممکن است جنبه عمومی جرم (حبس تعزیری) اجرا شود.
- عدم پاسخگویی: بهترین واکنش اولیه به مزاحمتهای سایبری، عدم پاسخگویی و مسدود کردن (Block) است. درگیری لفظی تنها مدرک علیه خودتان تولید میکند.
در نهایت، به یاد داشته باشید که امنیت روانی شما ارزشمندترین دارایی شماست. قانون حامی شماست و با پیگیری صحیح و قانونی، میتوانید آرامش از دست رفته را بازگردانید و متخلفان را به پای میز محاکمه بکشانید.
منابع
https://rezajalali-lawyer.ir/telephone-harassment-its-examples-and-punishment/
https://dadpaya.com/harassing-call/
